Voor u ligt de programmabegroting 2020, inclusief het financieel meerjarig perspectief voor 2021-2023.
Zoals beschreven in het ‘Ommer Motief 2030’ en verder uitgewerkt in het ‘Bestuursakkoord Samen Ommen!’, wil Ommen zich vanuit haar kernkwaliteiten ontwikkelen tot een gemeente waar mensen aangenaam wonen en verblijven en tot een gemeente die innovaties in recreatie en toerisme stimuleert. Ook streven we naar een gemeente waarin ontspanning, welzijn en sport verbonden zijn met educatie en zorg, en waarin er een evenwichtige bevolkingsopbouw en volop ruimtelijke kwaliteit is. Deze ambities voor onze mooie gemeente vormen, onder het motto ‘groen, gastvrij èn geïnspireerd’ zijn de rode draad in de bestuursperiode en daarmee in deze begroting. We vertaalden ze naar inhoudelijke keuzes voor 2020. Voor u deze leest, nemen we u hieronder mee in de belangrijkste karakteristieken van deze begroting:

Nieuwe opzet en vorm
We beschrijven de inhoudelijke keuzes voor 2020 in de vorm van concrete acties, verdeeld over vier programma’s: Omgevingskwaliteit, Samenleving, Economie en Bestuur & Bedrijfsvoering, inclusief de (voor verantwoording toch al wettelijk verplichte) IV3 taakveldindeling. Bij de eerste drie programma’s verbinden we de concrete acties aan in totaal tien bestuurlijke prioriteiten, zoals u ziet in dit plaatje:

Deze opzet en vorm van de huidige begroting is nieuw en daar waren twee directe aanleidingen voor. De eerste betrof een wens die de raad al langer had: een digitale begroting die eenvoudiger is en beter aansluit op de planning en controlcyclus en waarvoor we op 1 maart 2019 zijn gestart met het project ‘reset planning & control’. De tweede aanleiding is de start van onze nieuwe organisatie Ommen per 1 januari 2019, die vroeg om een grondig herziene begroting in opzet en vorm. Een perfect moment om de begroting op te bouwen vanaf nul.

Als sluitend systeem met beleid
We willen dat beleid en begroting een sluitend systeem vormen, zodat de financiële gevolgen van ons beleid helder zijn. De beleidsbepalende en controlerende rol van de raad krijgt hierdoor gemakkelijker en gerichter vorm en voor de planning is directe koppeling met de Lange Termijn Agenda (LTA) mogelijk. Om beleid en begroting sluitend te maken, koppelden we in deze begroting de taakvelden onder de programma’s aan de speerpunten van ons beleid (voortvloeiend uit vastgestelde beleidsdocumenten, gekozen beleidsintensiveringen en wijzigingen of nieuw beleid vanuit de Kadernota 2020-2023, overeenkomstig onze begrotingsdoctrine).

Het algemene beeld
Deze begroting toont een sluitende meerjarenbegroting. Na enkele zware jaren kan Ommen nu de komende jaren bouwen vanuit een stevige financiële en bestuurlijke basis. En die basis willen we minimaal behouden. Daarom adviseert het college om koersvast, maar behoedzaam te opereren.

In 2014 heeft Ommen een begrotingsdoctrine vastgesteld. Deze omvatte de volgende punten:

1. De begrotingscyclus omvat vier jaren, waarbij het beleidsmatige en financiële kader elk jaar wordt bepaald in de kadernota. Dit wordt jaarlijks uitgewerkt in de programmabegroting. Afwijkingen worden twee keer in het jaar verantwoord in bestuursrapportages. De uiteindelijke inhoudelijke en financiële verantwoording vindt plaats bij de jaarrekening. Inmiddels is de begrotingscyclus zo ingericht.
2. De begroting gaat uit van de volgende richtlijnen:

• de begroting is elk jaar meerjarig sluitend. Inmiddels is dat steeds het geval.
• de weerstand wordt berekend aan de hand van alle voorziene risico's en opgenomen in een toereikende algemene reserve. Inmiddels wordt jaarlijks de weerstand berekend. Thans is deze 3.1 miljoen euro. De voorziene algemene reserve van ruim 10 miljoen euro is dus ruimschoots toereikend.
• tussentijdse wijzigingen vinden slechts plaats indien ze onvermijdelijk en onuitstelbaar zijn, daarbij worden overschotten/tekorten niet tussentijds gecompenseerd. Inmiddels is de eis van zowel onvermijdelijk als onuitstelbaar niet erg reëel gebleken. Wel is deze richtlijn vertaald naar de beide bestuursrapportages, waarbij de gemeenteraad afwijkingen voorgelegd krijgt.
• de netto schuldquote bedraagt hooguit 130% van de begroting. Inmiddels is in het nieuwe bestuursakkoord de maximum norm verlaagd naar 100%. De afgelopen jaren heeft Ommen hier steeds aan kunnen voldoen.
• resultaatbestemmingen worden aan de gemeenteraad voorgelegd ten tijde van de tweede bestuursrapportage. Inmiddels is dit bestendige praktijk.
• kapitaallasten worden bepaald op grond van actuele meerjarenramingen. Inmiddels is dit bestendige praktijk.

De begrotingsdoctrine 2014 heeft naar het oordeel van het college goed uitgewerkt.

Onze nieuwe ambtelijke organisatie (Ommen 4.0) krijgt ondertussen goed vorm, evenals onze afspraken met de gemeente Hardenberg voor de uitvoering van een aantal taken. Weliswaar is de septembercirculaire van het Rijk in deze begroting verwerkt, maar is de bijdrage van het Rijk voor de komende jaren allerminst zeker. Daarnaast wordt het Gemeentefonds waarschijnlijk? anders verdeeld en de praktijk leerde ons dat plattelandsgemeenten zoals Ommen daarbij inleveren. Hoewel onze uitgaven in het sociaal domein (jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning, werk en inkomen) nu in de pas lopen, zijn onze toekomstige uitgaven onzeker. Deze ontwikkelingen steunen ons advies voor behoedzaam beleid. Dit betekent overigens niet dat we stilzitten, natuurlijk komen we ook in actie voor de ontwikkeling van onze prachtige gemeente.

Het college speelt daarbij vooral graag in op wensen van haar inwoners en de Ommense samenleving en natuurlijk op belangrijke ontwikkelingen zoals het energievraagstuk. Het college stelt daarom voor om:

• de voorstellen in het ‘Bestuursakkoord Samen Ommen!’, zoals verwoord in de Kadernota allemaal over te nemen,
• de lasten voor onze inwoners, ondernemers en gasten alleen te laten stijgen met het inflatiepercentage in ons belastingplan 2019-2022,
• de OZB voor verenigingen te halveren en hondenbelasting af te schaffen, zoals staat in ons belastingplan 2019-2022,
• het Meerjarenplan Grondexploitaties (MJP) vast te stellen,
• de begrotingsdoctrine uit 2014 te herbevestigen,
• en de algemene reserve verder aan te vullen.

Participatie: het betrekken van inwoners zit in ons DNA.

In het bestuursakkoord Samen Ommen is de centrale boodschap; Voor, door en met de samenleving.

Wat willen we bereiken
Ommen wil samen met haar inwoners, het lokale bedrijfsleven en partners de vitaliteit en leefbaarheid van de buurtschappen en wijken bevorderen en voldoende ontwikkelruimte bieden.
Maatwerk per buurtschap of wijk en een actief samenspel tussen en met de bewoners en de diverse partners die in de kern of wijk een rol spelen zijn hiervoor belangrijk. Dit voor het verkennen van de opgaven en samen aan de slag gaan met het oppakken van deze opgaven. Het gemeentebestuur wil met de Ommer Agenda alle geledingen in de samenleving helpen bij het proces om met elkaar in gesprek te gaan, de opgave te benoemen en de verdere aanpak te agenderen. Daarbij komen ook de gemeentelijke en (inter)nationale opgaven aan de orde die in samenwerking en coproductie moeten worden opgepakt.
Bij het uitvoeren van de werkzaamheden die voortvloeien uit deze begroting zetten we maximaal in op participatie. Hierin ondersteunen we waar het nodig is en reiken kaders aan als het moet.  

We onderscheiden in Ommen twee vormen van participatie:

• burgerparticipatie: samen met inwoners en lokale organisaties beleid maken en uitvoeren (het initiatief ligt bij de gemeente).
  Het doel van burgerparticipatie is verkrijgen van een zo breed mogelijk draagvlak voor de besluiten die de lokale overheid neemt. Om het draagvlak te verkrijgen wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de belangen, de wensen en de opvattingen van de betrokken inwoners. “Zoveel mogelijk”: wil ook zeggen dat aan het begin van een burgerparticipatie-traject duidelijk moet zijn wat dit uitgangspunt betekent (het managen van de verwachting).
• boverheidsparticipatie: ruimte geven aan initiatieven uit de samenleving (het initiatief ligt bij de inwoners en organisaties in onze gemeente).  
  Het doel van overheidsparticipatie is het actief ondersteunen van initiatieven die zonder hulp van de lokale overheid niet of minder eenvoudig van de grond komen. De ondersteuning kan verschillende vormen hebben, zoals: bestuurlijke dekking van een initiatief, het leveren van expertise of het toegankelijk maken van gemeentelijk netwerken (i.c. contacten), of, financiële ondersteuning.  

Wat gaan we daarvoor doen
In Ommen is er al veel ervaring opgedaan met het betrekken van inwoners bij de beleidsontwikkeling en de uitvoering van beleid. Er bestaan al diverse structurele en incidentele participatiegroepen, verenigingen van plaatselijk belangen en door middel van inspraakprocedures en klankbordgesprekken worden inwoners betrokken bij projecten.  Deze vorm van participatie is waardevol maar hiermee wordt niet iedereen bereikt. Het is belangrijk om te onderzoeken op welke wijze we participatie kunnen verbreden bij het vorm geven van onze samenleving. Hierop zullen we in 2020 extra investeren. Daarnaast zal de gemeentelijke organisatie aan de slag gaan om participatie meer in te bedden in het dagelijkse werk.
In 2019 is veel aandacht besteedt aan de verkenning van de vraag over hoe we participatie kunnen vormgeven. Dit is complex, maar de conclusie en opdracht van de raad is duidelijk. Niet te veel blijven discussiëren maar “aan de bak”, doen en maak gebruik van alles wat er al ligt. Het jaar 2020 is dan ook vooral het jaar waarin we dit organisch gaan vormgeven en verder leren. Dit doen we ook voor een belangrijk deel in het reeds gekozen pilotproces van de energietransitie een het proces van de nieuwe omgevingswet. We investeren in leren en ontwikkelen. Participatie vraagt van bestuur, organisatie en samenleving een aantal vaardigheden, soms ook een andere houding of andere interne werkprocessen. We gaan in gesprek met elkaar (samenleving, raad, college, organisatie) over de kwaliteit van de participatieprocessen en stellen bij daar waar nodig is. In 2021 borgen we de ervaring, indien nodig in een beleidskader.

Concrete acties 2020
•   Uitvoering geven aan pilot het participatieproces vanuit de Omgevingsvisie/energietransitie,
•   Ondersteunen van maatschappelijke initiatieven,
•   Bestaande overlegstructuur voortzetten en duidelijker vorm geven,
•   Actief zoeken van vormen om de “stille meerderheid” meer te betrekken,
•   Het actief blijven onderhouden van de relatie met inwoners, bedrijven en lokale organisaties,
•   De mogelijkheden van “right to challenge” breder bekend maken.

Voor 2020 en daarna signaleren we de volgende uitdagingen per programma die aan uw raad voorstellen:

1. Omgevingskwaliteit:

• Transitievisie warmte (groen)
• Asbestverwijdering (groen)
• Veiligheidsbeleving en -toezicht (gastvrij)
• Biologische bemesting sportvelden (groen)
• Omgevingsvisie (geïnspireerd)
• Inspecties civiele kunstwerken (gastvrij)
• Pontje over de Vecht (gastvrij)
• Energieloket (groen)
• Strategische visie vastgoed (geïnspireerd)
• Fiets- en wandelnetwerk (gastvrij)

2. Samenleving:

• Verplaatsing herdenkingsmonument (geïnspireerd)
• Viering 75 jaar vrijheid (geïnspireerd)
• Integraal veiligheidsplan/aanpak ondermijning (geïnspireerd)
• Leerlingenvervoer (gastvrij)
• Bissingh (gastvrij)
• Locatieonderzoek Kindplein Oost (geïnspireerd)
• Regisseur Jongeren op gezond gewicht (geïnspireerd)

3. Economie:

• Regiosamenwerking en human capital agenda (geïnspireerd)
• Promotie en marketing (gastvrij)
• Toeristisch Informatiepunt (i.s.m. Streekmuseum conform motie gemeenteraad, geïnspireerd)

4. Bestuur & Bedrijfsvoering:

• Uitvoering belastingplan

De planning voor de behandeling van deze begroting ziet er als volgt uit:

Wij stellen u voor conform het vaststellingsbesluit te besluiten tot vaststelling van de programmabegroting 2020 en de (meerjaren) begroting 2021-2023. Daarmee machtigt uw raad ons college uitvoering te geven aan het begrotingsjaar.

Wij zien uit naar de bespreking van deze begroting door en met uw raad.

Ommen, 1 oktober 2019,

Burgemeester en wethouders van Ommen,